OK

OK Cancel

Thank you

Close

Previous

Swędzenie skóry głowy
– jaką może mieć przyczynę?

Swędzenie skóry głowy – przyczyny i leczenie

Zobacz, co może powodować świąd skóry głowy i jak sobie radzić z tym problemem.

  • Swędzenie skóry głowy zwykle związane jest z łupieżem, ale odpowiedzialne mogą też być za to inne schorzenia dermatologiczne, np. łuszczyca, łojotokowe zapalenie skóry głowy czy AZS.
  • Od prawidłowej diagnozy zależy skuteczne leczenie.
  • Świąd może też być wywołany nieprawidłową pielęgnacją i alergią kontaktową.

Łupież

Można powiedzieć, że jest to rodzaj grzybicy – objawy są bowiem wywoływane przez bytującego na skórze głowy grzyba z gatunku Malassezia, gdy wystąpią odpowiednie warunki tłuszczowe do jego namnażania. Jest to bowiem gatunek lipofilny, który wykorzystuje lipidy obecne w ludzkim łoju jako źródło energii do wzrostu i rozwoju. Wytwarzane podczas rozpadu trójglicerydów metabolity podrażniają naskórek i wywołują w nim stan zapalny, który sprzyja szybszemu złuszczaniu się martwych warstw naskórka. Pojawiają się wtedy typowe płatki i białe łuski na skórze głowy, które mogą mieć charakter łupieżu suchego bądź łupieżu tłustego. Choroba ta ma charakter nawracający, uwarunkowana jest czynnikami genetycznymi, hormonalnymi oraz zewnętrznymi.
Leczenie: Zwykle wystarczy przeprowadzić domową kurację z użyciem szamponu przeciwłupieżowego, który zawiera substancje czynne o działaniu przeciwgrzybiczym (np. siarczek selenu, pirytonian cynku) i keratolitycznym (przede wszystkim kwas salicylowy). Szampony z gamy Vichy Dercos zawierają też substancje łagodzące świąd, kojące i nawilżające podrażnioną skórę.

Dowiedz się więcej na temat łupieżu

Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS)

Jest to stan zapalny skóry, którego objawy obejmują miejsca charakteryzujące się dużą ilością gruczołów łojowych, takie jak skóra głowy, klatka piersiowa czy plecy. Nie do końca są znane przyczyny powstawania tego schorzenia, ale uważa się, że podobnie jak w przypadku łupieżu, dużą rolę odgrywają tutaj grzyby z rodzaju Malassezia, nadmierna produkcja łoju oraz nieprawidłowo przebiegający proces odnowy komórkowej naskórka, prowadzący do przyspieszonego rogowacenia. Często łojotokowe zapalanie skóry występuje jednocześnie z łupieżem tłustym. Ma charakter nawracający i przewlekły. ŁZS występuje u 1-3% populacji, 3-5% u młodych dorosłych i u aż 40-80% zakażonych wirusem HIV. Najczęściej pojawia się w okresie dojrzewania, gdy gruczoły łojowe są nadmiernie aktywne, kolejny szczyt zachorowań przypada po 50. roku życia.1 Choroba objawia się zaczerwienieniem skóry i złuszczaniem naskórka, a także świądem, nasilającym się m.in. pod wpływem stresu i potu. 
Leczenie: Podobnie jak w przypadku łupieżu w leczeniu ŁZS stosuje się przede wszystkim szampony i leki przeciwgrzybicze (np. z cyklopiroksolaminą, siarczkiem selenu bądź ketonazolem). Zwykle kilkutygodniowa domowa kuracja pozwala opanować chorobę na skórze głowy.

Łuszczyca

Przewlekła choroba zapalna skóry o podłożu autoimmunologicznym, na którą cierpi ok. 1-5% Europejczyków.2 Na pogorszenie stanu skóry wpływ mogą też mieć grzyby z rodzaju Malassezia. Związana jest z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego. Normalny cykl komórkowy w skórze trwa 28 dni. W tym czasie nowe komórki skóry powstają, dojrzewają i obumierają, naturalnie się złuszczając (czego nie widać gołym okiem). W łuszczycy układ odpornościowy wysyła sygnał dużo wcześniej, skracając cały proces do 3-4 dni. Nowe komórki bardzo szybko dojrzewają, a stare nie nadążają ze złuszczaniem i na ciele tworzy się gruba warstwa martwych komórek w postaci łusek. Objawia się czerwonymi, łuszczącymi się, swędzącymi ogniskami zapalnymi na skórze, pokrytymi srebrzystą łuską. Po zdrapaniu łuski odpadają w formie cienkich płatków, uwidaczniając lśniącą powierzchnię. Objaw ten nazywany jest objawem świecy stearynowej. Łuszczenie się naskórka może dlatego być mylone z łupieżem. Zmiany pojawiają się na ciele (głównie na łokciach, kolanach, rękach, stopach, na tułowiu) oraz na owłosionej skórze głowy. Charakterystycznymi miejscami są linia włosów nad czołem, skóra za uszami oraz z tyłu szyi.
Leczenie: W większości wypadków wystarczy proste leczenie zewnętrzne, które ma na celu usunięcie nadmiernej warstwy łusek oraz zahamowanie nadmiernej produkcji nowych komórek naskórka. Takie działanie mają stosowane w dermokosmetykach leczniczych kwas salicylowy i mocznik oraz ichtiol, który łagodzi też świąd. Ważne jest też intensywne nawilżanie i natłuszczanie skóry głowy, aby zapobiegać mikrouszkodzeniom skóry. W terapii warto też stosować szampony antygrzybicze i antybakteryjne. Co ważne, używanie odpowiednich dermokosmetyków nie tylko łagodzi aktywne zmiany, ale także – jako profilaktyka – wydłuża okresy pomiędzy nawrotami choroby oraz łagodzi ich przebieg.

Atopowe zapalenie skóry

To przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry o podłożu alergicznym, która przebiega z nasilonym świądem, charakterystycznym wyglądem i lokalizacją zmian skórnych oraz często rodzinnym wywiadem atopowym (czyli występowaniem w rodzinie chorób atopowych, takich jak astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa czy alergiczne zapalenie spojówek). Najczęściej występuje u dzieci, ale może też rozwinąć się u dorosłych. Choroba może trwać całe życie, ale w większości przypadków objawy ustępują w wieku szkolnym (od około 7 r.ż.  do okresu dojrzewania). Atopia to dziedziczna skłonność do nadmiernego wytwarzania immunoglobulin E (IgE)  i rozwoju reakcji alergicznej typu natychmiastowego w odpowiedzi na kontakt z minimalną ilością alergenu, często powszechnie występującego w środowisku. Badania wykazały, że w patogenezie AZS na skórze głowy dużą rolę odgrywają grzyby z gatunku Malassezia – zwiększona jest u nich nadwrażliwość na tego grzyba, a stosowanie szamponów przeciwgrzybiczych przynosi widoczną poprawę.3 W skórze osób z AZS zaburzony jest też metabolizm lipidów naskórka, m.in. cholesterolu, ceramidów oraz wolnych kwasów tłuszczowych, co prowadzi do nieprawidłowej budowy płaszcza hydrolipidowego. Ponadto spoiwo międzykomórkowe łączące ze sobą komórki naskórka nie scala ich wystarczająco ściśle powodując, że skóra chorych na AZS jest jak sito dla drażniących czynników zewnętrznych i alergenów. Pozbawiona płaszcza hydrolipidowego skóra staje się sucha, szorstka i swędząca. Na głowie pojawiają się zaczerwienienie, drobne krostki i grudki, a także zgrubiałe łuski.
Leczenie: W przypadku zaostrzenia objawów konieczne jest stosowanie leków przeciwzapalnych na bazie kortykosteroidów, antybiotyków oraz substancji przeciwgrzybiczych. Bardzo ważna jest też odpowiednia pielęgnacja i stosowanie do mycia skóry głowy i włosów szamponów na bazie składników nawilżających i kojących, o funkcji emolientów, których rolą jest odbudowa prawidłowej funkcji bariery ochronnej naskórka poprzez poprawę nawilżenia skóry i uzupełnienie brakujących elementów (głównie lipidów cementu międzykomórkowego) niezbędnych do jej prawidłowego funkcjonowania. Emolienty zmniejszają suchość i szorstkość skóry, łagodzą świąd, zapobiegają nawrotom choroby.

Błędne koło atopii

Główną dolegliwością pacjentów z AZS jest suchość skóry i towarzyszący jej uporczywy świąd. Pacjenci drapią się, co prowadzi do dalszych uszkodzeń naskórka, co z kolei jest przyczyną nasilenia suchości skóry, łatwiejszego przenikania alergenów, czynników drażniących i drobnoustrojów oraz zaostrzenia miejscowego stanu zapalnego. A to wszystko nasila świąd. Powstaje tzw. błędne koło atopii – świąd wywołuje niepohamowaną chęć drapania, a drapanie nasila niekorzystne zmiany skórne i swędzenie.

Inne rodzaje grzybicy

Grzybica skóry głowy może być wywołana wieloma rodzajami grzybów, zarówno bytujących na skórze ludzkiej, jak i zwierzęcej (przenoszonych przez psy, koty, świnki morskie i chomiki) oraz w glebie. Najczęściej dotyka dzieci (związana jest z nieprawidłową higieną), a także osoby o obniżonej odporności np. stosujące długie leczenie sterydami, chore na białaczkę czy HIV. Typowe objawy to złuszczające się ogniska zapalne, czasami przypominające łupież, w zaawansowanej postaci może też dojść do miejscowego wyłysienia. Grzybicą skóry głowy można się zarazić np. poprzez stosowanie grzebienia, czapki bądź ręcznika osoby chorej.
Leczenie: jest zależne od rodzaju zakażenia, wymaga postawienia odpowiedniej diagnozy przez dermatologa (na podstawie np. badania mikroskopowego włosów i badania mikrobiologicznego). W leczeniu grzybicy skóry głowy zwykle stosuje się terapię skojarzoną z wykorzystaniem przeciwgrzybiczych leków doustnych (np. terbinafina, itrakonazol i flukonazol) oraz preparatów miejscowych nakładanych na skórę głowy: kremów, płynów i maści, a także szamponów przeciwgrzybiczych z ketokonazolem czy cyklopiroksolaminą. Zaleca się częste mycie włosów i skóry głowy oraz krótkie strzyżenie włosów.

Na basenie można zarazić się grzybicą skóry głowy

Alergia kontaktowa

Alergia to nabyta nadwrażliwość na określony składniki alergizujący. Pojawia się w momencie kontaktu skóry głowy z tym czynnikiem, np. składnikiem szamponu czy odżywki. Pojawia się wtedy świąd skóry, wyprysk, zaczerwienienie. Do substancji najczęściej alergizujących zalicza się m.in.:

  • parafenylenodiaminę (PPD) – składnik farb do włosów,
  • nikiel – obecny w ozdobach włosów, np. spinkach,
  • laurylosiarczan sodowy – częsty składnik szamponów,
  • formalina (wodny roztwór aldehydu kwasu mrówkowego) – w profesjonalnych preparatach stosowanych do zabiegów prostowania włosów metodą brazylijską,
  • cocamidopropyl betaine (CAPB) – detergent anionowy stosowany w szamponach; w połączeniu ze SLS może powodować alergiczne zapalenie skóry,
  • glikol propylenowy (PG) – stosowany jako rozpuszczalnik, często w aerozolach kosmetycznych, wysusza skórę i włosy, może powodować zaczerwienienie i podrażnienie naskórka,
  • substancje zapachowe – to główne alergeny kosmetyków, dlatego większość dermokosmetyków hipoalergicznych jest ich pozbawiona.

Leczenie: w przypadku podejrzenia alergii kontaktowej przede wszystkim należy jak najszybciej odstawić stosowany kosmetyk. Można stosować miejscowe leki łagodzące odczyn alergiczny zalecone przez dermatologa. W codziennej pielęgnacji należy postawić na łagodne dla skóry, delikatne szampony przeznaczone dla alergików i osób ze skórą wrażliwą, które nie zawierają składników uznawanych za alergeny.

Przesuszona skóra głowy

Swędzenie może też być objawem przesuszenia skóry głowy. Zwykle występuje wtedy bez wyraźnego łuszczenia się naskórka (lub z łuszczeniem drobnopłatkowym, mogącym przypominać lekki łupież). Problem zwykle związany jest z nieodpowiednią pielęgnacją (np. stosowanie źle dobranych szamponów, suszenie zbyt gorącym powietrzem), działaniem czynników zewnętrznych (np. zanieczyszczeń, promieni UV), zmianami hormonalnymi (np. w okresie menopauzy). Przyczyną nadmiernej suchości skóry głowy mogą być choroby związane z zaburzeniami budowy i czynności naskórka, np. atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, zaburzenia wydzielania potu i łoju, choroby ogólnoustrojowe (tj. cukrzyca, niedoczynność tarczycy, przewlekła niewydolność nerek). Najczęściej jednak wynika ona z nieprawidłowej pielęgnacji.
Leczenie: Szybką poprawę przyniesie stosowanie dermokosmetycznych szamponów nawilżających i łagodzących (emolientów), a także unikanie czynników mogących powodować przesuszenie skóry głowy. Warto też skorzystać z profesjonalnych zabiegów, np. masek nawilżających u fryzjera czy mezoterapii w gabinecie medycyny estetycznej.

Słońce przesusza skórę głowy i włosy, co może powodować swędzenie

Zapalenie mieszków włosowych

Mieszek włosowy to wąska szczelina w skórze, z której wyrasta włos. Każdy mieszek posiada własny gruczoł łojowy, produkujący sebum nawilżające skórę głowy. Na spodzie mieszka znajduje się brodawka, dookoła której znajduje się macierz złożona z komórek włosowych. Komórki stopniowo rosną i dojrzewają, aż końcu przebijają skórę jako nowy włos. Zdarza się jednak, że dochodzi do powstania stanu zapalnego w obrębie mieszka włosowego. Odpowiedzialne są za to zwykle bytujące na ludzkiej skórze bakterie gronkowca złocistego (Staphyllococcus aureus) i paciorkowca ropnego (Propionibacterium acne) bądź grzyby z gatunku Malassezia, które rozwijają się w warunkach wzmożonej produkcji łoju i potu. Pojawiają się wtedy ropne grudki i krostki, zaczerwienienie, świąd, czasami wręcz ból. Czasami może dojść (na szczęście niezwykle rzadko) do zniszczenia i bliznowacenia mieszków włosowych – pojawiają się wtedy objawy łysienia bliznowaciejącego, związanego z trwałą utratą włosów. 
Leczenie: w zależności od patogenu stosuje się antybiotyki bądź leki przeciwgrzybicze zalecone przez lekarza dermatologa. Bardzo ważna jest odpowiednia pielęgnacja skóry głowy – nawilżanie, regulacja aktywności gruczołów łojowych, odbudowa ochronnej warstwy naskórkowej.

Wszawica głowowa

To choroba zakaźna wywoływana przez wszy ludzkie, które zasiedlają skórę głowy, składając na włosach jaja zwane gnidami. Wszy żywią się krwią – w miejscu ugryzienia powstaje odczyn zapalny, któremu towarzyszy silny świąd. Mogą też pojawić się grudki i bąble. Zwykle wszawica dotyka małe dzieci – można się nią zarazić poprzez bliski kontakt fizyczny lub korzystanie ze wspólnego ręcznika czy szczotki. Najłatwiejszym do zaobserwowania objawem wszawicy jest drapanie się.
Leczenie: ma charakter miejscowy, stosuje się szampony bądź spreje z substancją czynną o działaniu przeciwwszawiczym (np. permetryną, dimetykonem).

Przeczytaj również o swędzeniu skóry na tle nerwowym

Źródła:
1 Co nowego w etiologii i terapii łojotokowego zapalenia skóry, Aleksandra Buczek, Dominika Wcisło-Dziadecka, Katarzyna Sierant, Ligia Brzezińska-Wcisło, http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2018/07/pnm_2018_01A_049-054.pdf
2 Farmakoterapia łuszczycy, Krystyna Romańska-Gocka, Katedra i Klinika Dermatologii Chorób Przenoszonych Drogą Płciową i Immunodermatologii Collegium Medicum w Bydgoszczy, UMK, Toruń, https://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2009/9/10%20%20Farmakoterapia%20luszczycy.pdf
3 Rup E., Jagielski T., Macura A., Bielecki J.: Charakterystyka grzybów z rodzaju Malessezia. Aspekty kliniczne. Post Mikrobiol 2013; 52 (3): 307-314.

Do najczęstszych przyczyn swędzenia skóry głowy należą łupież oraz nieodpowiednia pielęgnacja. Ale nie tylko.

Drapanie swędzącej skóry głowy może prowadzić do nadkażeń i uszkodzenia naskórka