Menopauza a ciąża

Menopauza to moment, w którym wskutek wygaśnięcia czynności hormonalnej jajników dochodzi u kobiety do zatrzymania miesiączkowania. Nie dzieje się to jednak z dnia na dzień – powszechnie menopauzą nazywa się kilkuletni okres poprzedzający zatrzymanie menstruacji, tzw. perimenopauzę, w którym pojawiają się charakterystyczne objawy zmian hormonalnych związanych ze zmniejszaniem się stężenia estrogenów. U wielu kobiet dochodzi wtedy do zaburzenia miesiączkowania – ciągle jednak mogą zajść w ciążę.

• Właściwą menopauzę, czyli ostatnią miesiączkę w życiu kobiety, poprzedza okres perimenopauzalny, w czasie którego dochodzi do stopniowego wygaszania czynności hormonalnej jajników.
• W czasie tym mogą pojawić się typowe objawy menopauzy, takie jak uderzenia gorąca, nagłe zlewanie się potem, bezsenność czy drażliwość. U wielu kobiet dochodzi też do zaburzeń miesiączkowania.
• Nie oznacza to jednak jeszcze utraty płodności, dlatego przed potwierdzeniem menopauzy konieczne jest stosowanie antykoncepcji, najlepiej hormonalnej, zaleconej przez lekarza.

Menopauza i utrata płodności

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) menopauzą określa się ostatnie w życiu kobiety krwawienie miesięczkowe, po którym w ciągu kolejnych 12 miesięcy miesiączka nie występuje i związane to jest z naturalnym, fizjologicznym procesem starzenia się organizmu, a nie przyczynami patologicznymi. Zanim jednak do tego dojdzie, w ciągu kilku lat (zwykle 5-6, u niektórych osób nawet 8-10) w organizmie kobiety zachodzą postępujące zmiany hormonalne – czas powolnego wygasania czynności hormonalnej jajników i w związku z tym szybko postępującą redukcję liczby pęcherzyków jajnikowych określa się jako okres perimenopauzy. Dochodzi wtedy do:

• zahamowania dojrzewania pęcherzyków Graafa,
• zahamowania jajeczkowania,
• osłabienia czynności ciałka żółtego produkującego progesteron i jego niewydolności,
• niedoboru, a następnie braku progesteronu, a więc hormonu niezbędnego do wystąpienia owulacji, którego zadaniem jest przygotowanie macicy do zagnieżdżenia się komórki jajowej, a następnie do utrzymania ciąży.



 

Wszystkie te zmiany powodują, że stopniowo zmniejszają się zdolności rozrodcze – dopóki jednak nie dojdzie do całkowitego ustania miesiączkowania, kobieta ciągle może zajść w ciążę. Miesiączki w tym czasie stają się nieregularne (odstępy między nimi wydłużają się bądź skracają), a krwawienia odbiegają od „normalnych” (np. stają się krótsze i skąpe albo odwrotnie – trwają dłużej i są obfite). W czasie perimenopauzy zmniejsza się też liczba cykli owulacyjnych – z 50% w wieku 35 lat do 5% w wieku 45 lat [1]. W badaniach hormonalnych obserwuje się przede wszystkim zwiększenie wzrostu stężenia FSH i LH (najwyższe stężenia FSH i LH obserwuje się 2-3 lata po menopauzie), a także spadek poziomu hormonów produkowanych przez jajniki, tj. estrogenów i progesteronu.

• FSH to hormon folikulotropowy (folikulotropina), wytwarzany przez przysadkę mózgową, który wpływa na przebieg cyklu miesiączkowego i stymuluje owulację, regulując proces dojrzewania w jajnikach pęcherzyków Graafa – podlega on sprzężeniu zwrotnemu ze strony estradiolu, wpływając na jego produkcję przez jajniki. U kobiet po menopauzie poziom tego hormonu wynosi zwykle >30 IU/l.
• LH to hormon luteotropowy, luteinizujący (luteotropina), wytwarzany przez przysadkę mózgową, który ma wpływ na pękanie pęcherzyków Graafa i owulację, a także uwalnianie progesteronu i estrogenu – żeńskich hormonów płciowych. U kobiet po menopauzie poziom LH wynosi <20 pg/ml.
• Estrogen – żeńskie hormony płciowe (takie jak estradiol, estron, estriol) produkowane przez jajniki. Odpowiadają za żeńskie cechy płciowe (kobiecą budowę ciała, rozwój narządów płciowych, gruczołów piersiowych, redystrybucję tkanki tłuszczowej, libido) oraz za regulację cyklu menstruacyjnego i płodność. Mówi się też, że estrogen to kolagen – jego wysoki poziom sprzyja młodej, dobrze nawilżonej, jędrnej skórze.
• Progesteron – hormon ten reguluje cykl miesiączkowy, wpływa na wystąpienie owulacji, przygotowuje błonę śluzową macicy do przyjęcia i zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej, odpowiada za utrzymanie ciąży przez cały czas jej trwania.

Wskutek spadku poziomu żeńskich hormonów po 40-45. roku życia mogą pojawić się też inne objawy menopauzy – tzw. zespołu klimakterycznego, takie jak: uderzenia gorąca, zimne poty, wahania nastroju, płaczliwość, zmęczenie, zaburzenia snu, zawroty głowy, skoki ciśnienia tętniczego. Na szczęście w stopniu mocno nasilonym występują one dosyć rzadko. Charakterystyczne są też zaburzenia ze strony układu moczowo-płciowego (suchość pochwy, nawracające infekcje, wysiłkowe nietrzymanie moczu) i zaburzenia libido. Menopauza odbija się ponadto na kondycji skóry (szybka utrata jędrności i objętości, nagły spadek poziomu kolagenu) i kości (osteoporoza). Czasami trudno jest jednak wyłącznie na podstawie objawów stwierdzić, że rozpoczęła się menopauza – wtedy konieczna jest wizyta u lekarza i wykonanie zaleconych przez niego badań, głównie hormonalnych.

Dowiedz się, jakie są objawy menopauzy

Menopauza a ciąża – na co uważać?

Wiele kobiet, które rozpoznało u siebie pierwsze objawy menopauzy (i np. przez 2-3 miesiące nie wystąpiła u nich miesiączka), mylnie sądzi, że nie jest już możliwe zajście w ciążę w tym okresie. Dopóki nie minie 12 miesięcy od ostatniej miesiączki, wszystko może się zdarzyć – nie mamy bowiem gwarancji, że doszło do całkowitego wygaśnięcia aktywności jajników (chyba że potwierdzą to badania hormonalne). Dlatego zaleca się stosować w tym okresie środki antykoncepcyjne. Mimo że w wielu przypadkach późne macierzyństwo jest powodem do radości, trzeba pamiętać, że ciąża po 40. roku życia jest z medycznego punktu widzenia ciążą wysokiego ryzyka, związaną z większym ryzykiem m.in. poronienia, wystąpienia wad płodu, przedwczesnego porodu czy stanu przedrzucawkowego.

Antykoncepcja w okresie menopauzy

Jaką metodę antykoncepcji wybrać w okresie perimenopauzalnym?

• Praktycznie wszystkie dostępne na rynku metody będą skuteczne – najczęściej stosuje się doustną antykoncepcję hormonalną, metody tzw. barierowe (prezerwatywa) i wkładkę domaciczną.
• U kobiet z obfitymi krwawieniami dobrze sprawdza się estrogenowa terapia zastępcza (ETZ) stosowana z wkładką domaciczną, uwalniającą miejscowo gestagen – ETZ łagodzi też inne objawy menopauzy, podobnie jak HTZ.
• Odradza się natomiast metody naturalne – przy zaburzeniach i nieregularnych miesiączkach trudno jest bowiem precyzyjnie wyznaczyć dni płodne.

Trzeba jednak pamiętać, że stosowanie antykoncepcji hormonalnej może „maskować” objawy menopauzy, takie jak zaburzenia miesiączkowania. Dlatego niezbędne są wtedy regularne badania poziomu hormonów i wizyty u ginekologa, co pozwoli bezpiecznie odstawić środki antykoncepcyjne bądź przejść na pełną hormonalną terapię zastępczą (HTZ) – gdy stężenie FSH będzie na poziomie powyżej 20 IU/l. Uważa się, że stosowanie antykoncepcji w okresie perimenopauzalnym może pozytywnie wpływać na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jajnika i raka endometrium, występowanie mięśniaków macicy i torbieli jajnika.

Przedwczesna menopauza a ciąża

Zdarza się, że objawy menopauzy występują już przed 40., a nawet 35. rokiem życia –przedwczesne klimakterium może dotyczyć nawet dla 1 na 100 kobiet. Do głównych przyczyn – poza czynnikami genetycznymi – zalicza się zmiany chorobowe, przede wszystkim nowotworowe oraz o podłożu autoimmunologicznym (np. choroba Hashimoto, choroba Addisona, cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty, miastenia). Uważa się też, że przedwczesnej menopauzie sprzyja też długotrwały stres. Aby postawić odpowiednią diagnozę, należy wykonać badania zalecone przez lekarza, w tym  przede wszystkim oznaczenie poziomu hormonów, USG i cytologię. W wielu przypadkach można odwrócić ten przedwcześnie postępujący proces wygaszania czynności jajników poprzez zastosowanie odpowiedniej terapii hormonalnej. Wczesna menopauza nie wyklucza więc zajścia w ciążę. Jest to możliwe także dzięki takim metodom, jak zapłodnienie in vitro czy adopcja komórki jajowej.